chaw ka ñuke ñi güneluwüngen kiñe füxa küme az-zugugey
|
che a kiñe rakizuamkechi kujiñ wej ñamümkey ñi ütipu rakizuam mew nentuaymi ta zugu pigen mew
|
che kimafulu ñi wezalen ta kishu lagümüwün
|
che may ta chumpe rume, rüf ñi küme kanon
|
che müten feychi kujiñ ta kelüwepelu. Ka feygeygün müten chumgeclu ta ñi kelüweken
|
che ñi mogen ta fantepu ta welukagey afmatungelay ñi che ka femael
|
che ta chegey re ta ñi wirintukun mewno, chegey may ta ñi fij chijkatuken mew
|
che ta kimüngey, kiñe ta wezañmagey, ka wezat'egey. Feyti femgezugun gen kam ti kimüngen xür amuley (Jorge Luis Borges)
|
che ta kiñe kujiñ afmatufali ñi chew rume ñi pürken
|
Che ta küzawyekefi ta waragka Rosaw ñi penuel chem ñi kimtayawün, welu kiñe mew müten may ta peafuy
|
Che ta lakelay nienon mew ta konpayechi iral. Lakey may chem rume ta nienon mew
|
che ta müleafuy mülele ta ayinkechi koylatun ka femgechi iniy rume ñi feypinuael chem rakizuamkülen
|
che ta nielan fenxenke rakizuam. Feyti rakizuam may ta kintuntukey ta che
|
che ta niey epe weza füxa noyelkaye: fey ti ayen
|
che ta ñom kujiñ ka müten fenxen rupake chi xokiñtu xipantu mew feyti welukan zugu, kewan ka afkan mew
|
che ta re zugun ta pünekey ñi ejkayam ta ñi rakizuam
|
che ta rumel kimpelu, ti kuxan ñi kimeltupeetew
|
che ta votakey fey amun mew ta gijakameael
|
che ta wegekey puwün mew feyti fij puwülxipantun mogen mew
|
che ta wepümkey ta wezake zugu, ziwmeñ reke ta wepümlu ta miel
|
che ta wiraruwkey ta ñi ajkütuwnuam (Miguel de Unamuno)
|
che ta yewekelay ñi rakizuamael ta weshake zugu, welu yewekey ñi feypiegeael kishu weshake rakizuamgen
|
che ta zoy kishuwkey ñi zugu mew zoy kimeutwkey ñi femgean pin chi zugu mew
|
che ta zoy weshalkakefi ta zugu ñi zugun wej ñi ñüküfkülenon mew
|
che ta zuguwülfe chumgeafel egün reke femechi fey ta kejuafimi rüf ñi pepi puwael egün ñi chem chegerpuael
|
che xawüluwüngechi kujiñfel welu üzelu kiñe yaf xipangen
|
che zoy azeluwkey ta feynochi zugu wej ti ayiwün mew
|
chegen may ta newe yepürampenolu ta fenxen ka fij rupan zugu
|
chem antü rume newe alülay fey ti küzawlu mew
|
chem che rume ta jeqülu mülefuy ñi zujiam ta mapu, xipantu ka chaw egu ñuke
|
chem mu am ta mogeayiñ, ayigenole narnewenael fij zugu?
|
chem pi afel rume ta che, kiñe zugun ta müley ñi nentugeael, kiñe verbo ñi kejuntukual ka kiñe adjetivo ñi fgeypiael ñi chumlen
|
chem rume ayilan ta günezuampegeael, re ayin ñi pegelael
|
chem rume may nienolukechilelmi, chem rume elugelayaymi. Niewküleam müley chekawünküleal ta che
|
chem rume pinolu, kom reke ta ügümniekey
|
chem rume ta azlay chuchipüle rume ta azkintugele
|
chem rume ta fuñapuegelay wej kom fuñapuegey re may ta tuntekentuael ta che ta welulekey
|
chem rume ta gelay ta logko mew wüne rupanolu ta wümün mew
|
chem rume ta iel güñülenon mew ta che müntuñmapeel fey ti nienolu ta iyaqel
|
chem rume ta küzagelay feyti zewmanualu ta ñi pin mew
|
chem rume ta rumel felenualu wej feyti fij kalerpulu
|
chem rume ta wüxamgekelay ta kura mew; kom ta wüxamgey ta kuyüm mew, welu wüxamünmuy kura mew reke
|
chem rume ta zuamimi kom wajontu che ta xürüwkey ta mi fituafiel
|
Chem rume ta zuamken. Welu zoy kümekelu ta zujiken
|
chem ta ch ñi azkünual ñi chumleal ta zugu
|
chem we zugu rume ta nentukelay ta che zew kom pileyey
|
chem wikef pire rume naqrumekelay ta kañpüle
|
chem zomo rume ayifuy ñi norpiwketuleael. Welu may ñi peal feyti wenxu may norpiwketuafiel gelay
|
chem zugu mu xipay ta che, welu ta che pekan nenturumelay ta chem zugu rume
|
chem zugunentun rume poéticagenolu rumel xür kom pilafuy chem rume
|
chemchi chemchi amuyin ti tren mew kimlyin chew amuael ka zoy günezuamyin amulelay ti günenierpulu
|
chew ñi lüpümgemun chi chijka ka feymu gey ñi lüfün ta che
|
chew ñi mülemum ta alof zoy zumiñgekey ti jawfeñ
|
chew ñi puwnon mew ta ley ñi güzef puwkey ta ka ta wixantuku zugun
|
chew rume ta niean ta wenüy pilmi, ayiwün ka poesía, kishu yeafimi
|
chew ta iñ niegemufum ta modelen rupa rupatumefuyin em welu gelafuy tai ñ rakizuamael, femliyin re ta iñ zoy famnaqael
|
chi güneaznielu ta zugu türpu kimkelay pu che may ta kimtukukey ta zugu
|
chijka ta yamgekey püneniegen mew
|
chijkagey mügel gey ta ti moltulalu ta che ta mülen antü
|
Chijkantukun zugu ta zugukan mütengey chew ñi kaxüntukugenon ta che ñi petu zugugenon mew
|
chijkatukilmün, pu püchike che reke ta rulpazuamam, kam, pu xemche reke ñi zoy kimam. No, chijkatuaymün ta mün mogeam
|
chijkatun may logko ñi azkon feyti newülün ta kalül egu
|
chijkatun ta rulpazugun ka müten feyti epu rupawma mogen chumkaw rume ta xürlay. Kiñe weza chijkatufe kiñe weza rulpazugufe ka müten. Küme kim chijkatuam feyti nien ta kimün müten xürlay ta feyelün mew
|
chijkatun ta wej müchayke kintun ta chem rume rüf xürküleygu
|
chijkatunkantun ta kiñe ayiwün zugugey
|
choñülen nentu küzawgey ñi lawen, feyti rumekümezuamkülen re püchiñmapelu
|
chuchi rume nielu ti gengewün kiñe müchay mu ta werilkan zugu ta niekey
|
chuchi ti ayinolu afal ta weza zugu, rüf ayikey reke ñi amuleal
|
chuchi ti nienolu ta amelün zugun niekalay reke ta müpü
|
chumal ta nügeafuy ta füxake pin zugun. Kiñeke mew yekelay reke ta zugu
|
chumechi kimgeafuy ta arte püramelün? ¿chumechi wichulgeafuy, püchiñma rumefel, feyti rumel pikamekegen ñi pu exégetas mew, fey ñi pu afkentu nentukamekegen, ñi rumel kishuleweael. Rulpazugunmuy
|
chumgechi ñi küme kamañgeafel ta kishu rumeke kimün ka kakizuam famtukugen mew ta fijke pekan zugu mew
|
chumgelu am zuampialu inche ñi chumleal ti küpaleyechi che, inche am te kejuntukukeenew egün
|
chumgelu kay ti mafia wülkayawülkey ta droga xipapan chi colegio, fey ti pu nentukelu ta chijka ta ka femkelay
|
chumgelu lagümkefiyin feyti lagümkelu? lagümün ta weshkaley piam?
|
chumhechi rume ta chegen ta che ñu felen, mülelay ñi kalepe pial ta che, re may ta küme kimafiel ta che
|
chumkawrume ta che zoy newengekelay ñi ka femtuafiñ piwenon mew fey ñi zugunopifiel ta ñi ajfen
|
chumkey ta pewü fünpechi anümka (cerezo) femafiñ piniefeyu
|
chumkuwrume ta pepi kishulenochi che ta ayikey ñi ragi che ñi müleael
|
chumleal ta kimfalay küpalechi zugu mügel
|
civilización amukey ta amun mew fij zugu ñi müten rakizuamnuael ta che
|
coca-cola taxemolel pelu ta pu norteamericano ñi küme feleael
|
comunista gen günechen ñi pin mew
|
corrupción ta pekan koñküpü ka müten. Müley fij antü ñi famentugeael
|
Cuba mew ta yamgelay ta derechos humanos, Guantánamo mew ke ta yamgey
|